ZEKA OYUNLARI NE İŞE YARAR?

Modern dünya çocuğu ve çocukluğu taş duvarlar arasına hapsetti. Artık çocuklar çocukluğunu yaşayamıyor, yaratıcılıklarını geliştirecek ortam bulamıyorlar. Sosyal, fiziksel ve zihinsel anlamda bazı becerilerimizi kaybediyoruz. İletişim çağında iletişimsiz kalan aile ortamlarında yaşamaya başladık. Çocuklar anne-babalarıyla değil elektronik cihazlarla vakit geçiriyor. Bu durumun olumsuz sonuçları toplumumuzda gözlemlenmeye başladı bile.

Peki, biz ne yapmalıyız? Çocuklarımızın yaratıcılığını, kreatif düşünme becerilerini geliştirmek için, sosyal anlamda iletişimi kuvvetli hayata hazır bireyler yetiştirmek için biz ne yapmalıyız?

Son günlerde yükselen bir trend gösteren zeka oyunları bize bu konuda yardımcı olabilir aslında. Zekâ oyunları sadece planlama, organizasyon, dikkat, odaklanma, ayırt etme, öngörü vb. gibi zihinsel becerileri geliştirmekle kalmaz. Aynı zamanda başladığı işi sonunu kadar devam ettirme, azim, empati, direnme, mücadele etme gibi kişilik gelişimi ile ilgili faktörleri kazanmamızı da sağlar. Zekâ oyunları aile bireylerinin yalnızlaştığı çağımızda aile bağlarının kuvvetlenmesine de yardımcı olabilir. Ailecek oynanan zekâ oyunlarıyla aile fertleri birbiriyle daha fazla kaynaşacak ve sosyal zekâsı yüksek bireysel yetişecektir. Bu anlamda benimde oynadığım ve çok beğendiğim bir oyunu tanıtmak istiyorum sizlere. Tanıtacağım oyun Türklerin 4000 yıldır oynadığı, Osmanlı zamanında halkın, padişahın ve çocuklarının oynadığı bir oyun: mangaladır.

ŞEHZADELERİN ZEKÂ OYUNU: MANGALA

Mangala orta Asya’ nın bozkırlarında çobanların oynadığı 4000 yıllık geçmişi olan bir Türk strateji ve zekâ oyunudur. Mangala ordu –millet özelliğine sahip Türklerin çocuklarını yetiştirirken kullandığı bir oyundur. Sakalar, Hunlar, Göktürkler, Selçuklular ve Osmanlılar bu oyunu oynamışlardır. Osmanlı zamanında” Minkale” olarak adlandırılan oyun Orta Asya’da  “Dokuz Kumalak” ismiyle oynanmaktadır.

Mangala Osmanlı zamanında kahvehaneler gibi insanların sosyalleştiği mekânlarda oynandığı gibi sarayda da oynanmıştır. Askerler savaş meydanlarında zaman geçirmek için oynamış, padişahlar ise savaş taktiği hazırlarken mangala oynamışlardır. Oyunun Türkiye’de oynanış şekli Osmanlı zamanındaki oynama usulü esas alınarak düzenlenmiştir. Mangala oyunu iki kişiyle oynanan bir oyundur. Oyun tahtası üzerinde iki kişinin önlerinde 6’şar tane kuyu vardır. Toplam 12 kuyu ve 48 taş ile oynanır. Ayrıca her oyuncunun birer tane hazine kuyusu vardır. Oyuncular 48 taşı 12 kuyuya dörder dörder dağıtır. Oyuncuların kendi önlerindeki kuyular kendi bölgeleridir. Her oyuncu kendi hazine kuyusunda taş biriktirmeye çalışır. Oyunculardan hangisi hazinesinde daha fazla taş biriktirirse oyunu kazanır. Oyun beş set halinde oynanır. Oyunu kazanan bir puan kaybeden sıfır puan alır, beraberlikte yarım puan alınır.

Oyunda beş temel kural vardır:

1- Kura ile oyuna başlanır. Oyuncu kuyudaki taşları alıp sağa doğru kuyulara birer birer dağıtır. Elindeki son taş kendi hazinesine gelirse tekrar oynama hakkı kazanır. Oyuncunun kuyusunda tek taş kaldıysa sırası geldiğinde taşı bir sağdaki kuyuya koyabilir. Her zaman eldeki son taş oyunun gidişatını ve sonucunu değiştirir.

2-Oyuncu taşları dağıtırken elinde kalan son taş kendi boş kuyusuna denk gelirse oyuncu hem o kuyudaki tek taşını hem de karşıdaki rakibin kuyusundaki taşları hazinesine aktarır.

3-Hamle sırası gelen oyuncu taşları kendi bölgesinde dağıtıp elinde taş kalırsa karşı tarafa rakibin bölgesine geçip taşları dağıtmaya devam eder. Eğer rakibin bölgesindeki kuyulardaki taşların adedini çift yaparsa o taşları kendi hazinesine aktarır.

4-Oyunculardan biri kendi bölgesindeki taşları bitirdiğinde oyun biter. Erken bitiren oyuncu rakibin taşlarını da kendi hazinesine aktarır.

5-Oyun sırasında rakibin hazine kuyusuna taş bırakılmaz.

Mangala oyunu hakkında yurtdışında birçok araştırmalar yapılmış. Hatta bazı ülkelerde ders olarak okutulması gerektiği görüşü dile getirilmiştir. Ancak Türkiye ‘de sayılı araştırmacı bu konuda çaba sarf etmiş ve bu konuya değer vermiştir.

Mangala planlama, strateji, dikkat, yoğunlaşma, sayısal mantık vb. becerileri geliştiren bir oyundur. Oyun, özellikle çocukların çeşitli becerilerini geliştirecek niteliktedir. Metin And’ın Townshend’dan aktardığı gibi, bir toplumda kişilerde en fazla beğenilen ve örnek alınan niteliklerden yedisi Mangala oyununda mevcuttur:

1. Kurnazlık: Oyunun stratejisini planlamak ve oyun kurallarını kendi çıkarları doğrultusunda kullanabilmek.

2. Uyanıklılık: Karşısındakinin kurnazlığına karşı savunma ve önlem.

3. Önceden görme: Hazırladığı oyun manevrasına karşı rakibinin tepkisini kestirebilme yeteneği.

4. Esneklik: Beklenmedik durumlarda hemen tepki gösterebilme yeteneği.

 5. Direnme: Tüm şaşırtmalara karşın kendi planını sonuna dek sürdürebilme yeteneği.

6. Sağgörü: Rakibinden plan ve gücünü gizleyebilme yeteneği.

7. Bellek: Rakibinin sağgörüsüne karşın, onun durumunu ve gücünü ne denli saklarsa saklasın kestirebilme yeteneği.

Yararlanılan kaynaklar

1-AND, Metin.  Çocuk Oyunlarının Kültürümüzde Yeri ve Önemi.  Ankara. Ulusal Kültür, Nisan 1979

2-KARA, Abdulvahap. Dört Bin Yıllık Zekâ Ve Strateji Oyunu Dokuz Kumalak (Dokuz TaĢ). Türk Dünyası Tarih Dergisi, Eylül 2007

  SABRİ DAŞO

PSİKOLOJİK DANIŞMAN VE REHBER ÖĞRETMEN